- Δεν υπάρχουν μνημεία «δικά» μας και μνημεία των «άλλων»
- Σε όλη αυτή τη διαδρομή τα μέλη της επιτροπής αποστασιοποιήθηκαν από τις λογικές της ρήξης, της αντιπαράθεσης και της αλληλοεπίρριψης ευθυνών
Από τις δικοινοτικές τεχνικές επιτροπές, που σου επιτρέπουν να αισιοδοξείς. Και να ελπίζεις, πως η συνεργασία Ε/Κ και Τ/Κ μπορεί και πρέπει να καταστεί μέρος της καθημερινότητας του λαού μας. Στα 16 χρόνια ζωής και δράσης της, η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά συντήρησε και παρέδωσε στις δύο κοινότητες, πέραν των 160 μνημείων: Σε εκκλησιές εγκαταλελειμμένες χτύπησε ξανά η καμπάνα, σε τζαμιά κατεστραμμένα ακούστηκε πάλι η φωνή του μουεζίνη και σε μοναστήρια εμφανίστηκαν οι εικόνες των ομώνυμων αγίων… Μνημεία που τα σκέπασε η λησμονιά του χρόνου και η αποξένωση από τους ανθρώπους αναδείχθηκαν και παραδόθηκαν στον κόσμο, αποκαθιστώντας την ιστορική μνήμη.
Ο συμπρόεδρος της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, Σώτος Κτωρής, μιλά στον «Π» γι' αυτά που έγιναν και θα γίνουν αλλά στέκεται περισσότερο στον συμβολισμό και στην ουσία. Στη συνεργασία και τη συμφιλίωση που στέλνει η διαδικασία της προστασίας, αποκατάστασης και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου, από τη μία άκρη της ώς την άλλη. Γιατί για τα μέλη της τεχνικής επιτροπής δεν υπάρχουν μνημεία «δικά τους» και «δικά μας». Στην αντίληψη των μελών της επιτροπής κάθε μνημείο που διασώζεται αποτελεί ένα σύμβολο συμφιλίωσης.
Δεκαέξι χρόνια μετά τη Συμφωνία της 21ης Μαρτίου 2008, μεταξύ Χριστόφια και Ταλάτ που άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία των κοινών τεχνικών επιτροπών, ποια διαδρομή ακολούθησε η δική σας; Για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου;
Η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά συστάθηκε το 2008 προκειμένου να συμβάλει, προσωρινά, στη διάσωση των μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς καθώς και στην οικοδόμηση ενός θετικότερου κλίματος μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Με την ελπίδα ότι η αποστολή της θα ήταν σύντομη, καθώς τότε επικρατούσε η προσδοκία για την επίλυση του Κυπριακού. Και με την πεποίθηση ότι, σε περίπτωση λύσης, τη συντήρηση των μνημείων θα αναλάμβανε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Παρ' όλα αυτά το στάτους κβο παραμένει, έκτοτε, αμετάβλητο και η επιτροπή συνεχίζει το έργο της έχοντας διανύσει 16 χρόνια λειτουργίας στην προσπάθεια που καταβάλλει για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Η διαδρομή μας περιλαμβάνει τη συντήρηση περισσότερων από 160 μνημείων που εκτείνονται σε όλο το νησί - από εκκλησίες και τζαμιά έως υδραγωγεία, νερόμυλους, μεσαιωνικές οχυρώσεις καθώς και αρχαιολογικούς χώρους. Σε όλη αυτή τη διαδρομή τα μέλη της επιτροπής αποστασιοποιήθηκαν από τις λογικές της ρήξης, της αντιπαράθεσης και της αλληλοεπίρριψης ευθυνών. Απέφυγαν συστηματικά την πολιτική εργαλειοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, επιλέγοντας συνειδητά την οδό της αλληλοκατανόησης και της συνεργασίας. Την οδό της διάσωσης των μνημείων, όλων των μνημείων. Στην τεχνική επιτροπή υπήρξε εξ υπαρχής συναντίληψη ότι όλα τα μνημεία ανεξαρτήτως της κοινοτικής ή θρησκευτικής τους ταυτότητας συναποτελούν την κοινή πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου. Ότι δεν υπάρχουν μνημεία «δικά» μας και μνημεία των «άλλων». Και ότι, ως επιτροπή, έχουμε υποχρέωση να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια προκειμένου αυτά να διασωθούν για τις μελλοντικές γενιές των Κυπρίων.
Το 2024 ήταν μια χρονιά γεμάτη για την τεχνική επιτροπή στην οποία είστε συμπρόεδρος, το ίδιο προβλέπεται και για το 2025. Ποια έργα ολοκληρώθηκαν και ποια μνημεία είναι στο πρόγραμμα να συντηρηθούν;
Το 2024 υπήρξε μια χρονιά κατά την οποία κατέστη εφικτό να συντηρηθούν και να διασωθούν πολλά και σημαντικά μνημεία. Κατ' αρχάς, πρέπει να επισημανθεί ότι αυτή η προσπάθεια είναι συλλογική. Είναι δεκάδες όσοι εμπλέκονται προκειμένου να συντηρηθεί, εν τέλει, ένα μνημείο. Από τα μέλη της τεχνικής επιτροπής, το προσωπικό της UNDP, τους μελετητές και τους εργολάβους. Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμε στα μέλη του συμβουλευτικού σώματος της επιτροπής, των οποίων η συνεισφορά είναι καθοριστική, αφού συνδράμουν αφιλοκερδώς σε αυτήν την προσπάθεια και σε καθημερινή, σχεδόν, βάση. Αν θα έπρεπε να ξεχωρίσω κάποια μνημεία, που υλοποιήθηκαν μέσα στο 2024, θα αναφερόμουν στον ενετικό νερόμυλο στη Λεύκα, στο οθωμανικό υδραγωγείο στην Αφάνεια, στα τζαμιά στα Λεύκαρα, στην Αλέκτορα και στην Καλαβασό, στον προμαχώνα Κουιρίνι στα ενετικά τείχη της Λευκωσίας καθώς και στις εκκλησίες των Αγίου Σεργίου και Βάκχου στη Νέτα, του Αγίου Γεωργίου στο Φλαμούδι και στα Λιμνιά, του Αγίου Ηλία στην ομώνυμη κοινότητα στην επαρχία Αμμοχώστου, του Αγίου Θύρσου στη Γιαλούσα και του Αγίου Θεοδώρου στην Καρπασία. Σε ό,τι αφορά το 2025 ο σχεδιασμός της επιτροπής περιλαμβάνει επεμβάσεις σε εξαιρετικής σημασίας μνημεία ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν οι εκκλησίες της Παναγίας στη Λύση, της Αγίας Φωτεινής στον Άγιο Ανδρόνικο Καρπασίας, της Παναγίας της Αψιθιώτισσας στο Συγχαρί, της Παναγίας της Κρινιώτισσας στη Λάπηθο, της Παναγίας της Ακεντούς στη Λεύκα καθώς και τα τζαμιά στο Κοιλάνι, στον Άγιο Θωμά και στην Τόχνη. Ταυτόχρονα, ευρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες στον Απόστολο Αντρέα (Β’ Φάση), στην Παναγία της Κανακαριάς, στην Αγία Παρασκευή στην Αμμόχωστο, στην Χρυσοπολίτισσα στην Κερύνεια, στον Άγιο Γεώργιο των Λατίνων στην Αμμόχωστο και στα τζαμιά της Τούζλας, της Αυδήμου, της Αλαμινού και της Τέρας.
Μνημείο συμφιλίωσης
Ποιο είναι το όραμα των ανθρώπων που εμπλέκονται σε αυτή την προσπάθεια διάσωσης των μνημείων;
Το όραμά μας πηγάζει από την κοινή μας έγνοια για τα μνημεία της Κύπρου και τη βαθιά μας πίστη στις τεράστιες δυνατότητες που δημιουργεί η συνεργασία των ανθρώπων αυτού του τόπου. Ως επιτροπή, εργαζόμαστε για να συμφιλιώσουμε το παρελθόν με το μέλλον επενδύοντας στο όραμα μιας Κύπρου που τιμά τις ρίζες της, αναγνωρίζοντας ότι τα μνημεία είναι οι κιβωτοί της συλλογικής μας μνήμης. Και ότι αυτά τα μνημεία της Κύπρου δεν θα πρέπει να αντικρίζονται ως σύμβολα διχόνοιας και αντιπαλότητας, αλλά ως θεμέλια που εδραιώνουν την ειρηνική συνύπαρξη. Στη δική μας την αντίληψη κάθε μνημείο που διασώζεται αποτελεί ένα σύμβολο συμφιλίωσης. Μια αδιαμφισβήτητη μαρτυρία της ιστορίας του τόπου και της συμβολής όλων των κοινοτήτων της Κύπρου στην κληρονομιά που μας έχει κληροδοτηθεί, η οποία διαμορφώθηκε από αιώνες συνύπαρξης διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών.
Πώς γίνεται η αξιολόγηση και επιλογή των μνημείων;
Η αξιολόγηση και η επιλογή των μνημείων για αποκατάσταση και συντήρηση από τη Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία στην οποία λαμβάνονται υπόψη μία σειρά από παράγοντες όπως είναι η στατική κατάσταση του κάθε μνημείου, η πολιτιστική, αρχαιολογική και θρησκευτική του αξία, η ιδιαίτερη θέση που κατέχει στην ταυτότητα των κοινοτήτων της Κύπρου και, ασφαλώς, η διαθέσιμη χρηματοδότηση.
Έργα που συντηρήθηκαν και παραδόθηκαν από τα πρώτα χρόνια δράσης της επιτροπής, πώς είναι σήμερα; Τα άγγιξε η φθορά του χρόνου;
Οι εργασίες που προγραμματίζονται στα έργα της επιτροπής στοχεύουν κατ' αρχήν στην αντιμετώπιση στατικών προβλημάτων που μπορεί να παρουσιάζουν τα μνημεία, αλλά και στη διαχείριση παραγόντων που μπορεί να προκαλέσουν ζημιές στο άμεσο μέλλον, όπως η διείσδυση υγρασίας στη δομή τους από ρωγμές ή αστοχίες μόνωσης, καθώς άλλες φθορές στο κέλυφός τους. Τα περισσότερα μνημεία που συντηρήθηκαν και παραδόθηκαν από τα πρώτα χρόνια δράσης της τεχνικής επιτροπής εξακολουθούν να βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση. Την ίδια ώρα είναι γεγονός ότι η περιοδική συντήρηση των μνημείων αποτελεί μία από τις σημαντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η επιτροπή δεδομένου ότι είναι πολλά τα μνημεία που έχουν συντηρηθεί και αρκετά από αυτά, λόγω της περιορισμένης πρόσβασης, είναι φυσικό να αντιμετωπίζουν, εκ νέου, φθορές. Ωστόσο, ακόμη κι εκεί που προκύπτουν προβλήματα όπως η ανάπτυξη ανεπιθύμητης βλάστησης, μικρορωγμές, φθορά υλικών ή άλλες φυσικές φθορές, τα μνημεία που έχουν συντηρηθεί παραμένουν δομικά σταθερά και δεν επιστρέφουν στην πρότερη τραγική τους κατάσταση. Σε κάθε περίπτωση η τεχνική επιτροπή παρακολουθεί την κατάσταση των μνημείων, ακόμη και μετά τη συντήρησή τους και σε περιπτώσεις φθορών καταβάλλονται προσπάθειες αντιμετώπισής τους.
Έχετε επαφή με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας; Είναι ενήμερος για το έργο σας;
Η συνεργασία με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος υπό την ιδιότητα του ηγέτη της ελληνοκυπριακής κοινότητας διορίζει τα μέλη των τεχνικών επιτροπών, είναι εξαιρετική. Υπάρχει τακτικότατη επικοινωνία με την προεδρία της Δημοκρατίας η οποία παρέχει πολύτιμη και πολύπλευρη στήριξη, τόσο σε πολιτικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, διευκολύνοντας και ενισχύοντας τις προσπάθειες που καταβάλλουμε για τη διάσωση των μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς σε ολόκληρη την Κύπρο. Εξαιρετική είναι και η συνεργασία με το γραφείο του Ελληνοκύπριου διαπραγματευτή ο οποίος, άλλωστε, έχει και την ευθύνη του συντονισμού των εργασιών όλων των τεχνικών επιτροπών.
Ισχυρό εργαλείο ειρήνης
Η συνδρομή της ΕΕ στο έργο της επιτροπής σας ποια είναι;
Η συνδρομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις προσπάθειες της επιτροπής, τα τελευταία 12 χρόνια είναι εξαιρετικά σημαντική αφού πέρα από την καθοριστική χρηματοδοτική στήριξη, που επέτρεψε τη συντήρηση περισσότερων από 160 μνημείων σε ολόκληρη την Κύπρο, έχει συμβάλει ουσιαστικά στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς ως ισχυρού εργαλείου ειρήνης και συνεργασίας, το οποίο προάγει τη συμφιλίωση και τον αμοιβαίο σεβασμό ανάμεσα στις δύο κοινότητες.
Η δουλειά της επιτροπής περιορίζεται αποκλειστικά στη συντήρηση των μνημείων;
Η δουλειά της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά δεν περιορίζεται αποκλειστικά στη συντήρηση των μνημείων, αν και αυτή αποτελεί τον βασικό άξονα της αποστολής της. Αξιοποιώντας σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία η επιτροπή παρέχει, ταυτόχρονα, τη δυνατότητα στη νέα γενιά των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων να γνωρίσουν την ιστορία των μνημείων της Κύπρου. Με την πεποίθηση ότι η πρόσβαση στη γνώση και την πληροφόρηση αναφορικά με την πολιτιστική ποικιλομορφία της Κύπρου μπορεί να συμβάλει στη θεμελίωση μέσα στη νέα γενιά μιας κουλτούρας σεβασμού και αποδοχής όλων των μνημείων που μας κληροδότησε η ιστορία μας. Ανάμεσα στις πρωτοβουλίες αυτές περιλαμβάνονται η διαδραστική εκπαιδευτική πλατφόρμα για την πολιτιστική κληρονομιά καθώς και η ψηφιοποίηση όλων των μνημείων που έχουν συντηρηθεί από την επιτροπή.
Το άγονο πέρασμα του χρόνου…
Μια άλλη εικόνα που έχουμε όλοι όσοι θέλουμε να αισιοδοξούμε και η προοπτική της λύσης και επανένωσης του τόπου και του λαού μας παραμένει πάντα ζωντανή, είναι πως η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά αποτελεί μια μικρογραφία του πώς μπορεί να επιλυθεί το Κυπριακό και πώς Ε/Κ και Τ/Κ να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν. Έτσι είναι; Ή είμαστε πολύ ρομαντικοί;
Η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά αποτελεί ένα επιτυχημένο παράδειγμα συνεργασίας αποδεικνύοντας ότι η συνεννόηση μεταξύ των δύο κοινοτήτων μπορεί να αποφέρει απτά αποτελέσματα. Τα διδάγματα από τη λειτουργία της επιτροπής είναι σημαντικά: ο ειλικρινής διάλογος, ο αμοιβαίος σεβασμός μέσα από την αναγνώριση των ευαισθησιών της κάθε κοινότητας και η κουλτούρα του συμβιβασμού, που ενσωματώνει κατά τρόπο δημιουργικό διαφορετικές οπτικές, δημιουργούν ισχυρά θεμέλια εμπιστοσύνης διαμορφώνοντας προϋποθέσεις ειρηνικής συνύπαρξης και αμοιβαίου οφέλους ακόμα και σε δύσκολες πολιτικές συγκυρίες. Ωστόσο, το Κυπριακό παραμένει ένα σύνθετο πολιτικό ζήτημα, με εσωτερικές και διεθνείς πτυχές, με βαρύ ιστορικό φορτίο. Και με τις δύο κοινότητες να διατηρούν, στην παρούσα συγκυρία, θεμελιώδεις διαφωνίες ως προς την επιδιωκόμενη λύση. Δυστυχώς το άγονο πέρασμα του χρόνου έχει δυσκολέψει την προσπάθεια για τη συγκρότηση ενός κοινού πολιτικού οράματος αναφορικά με το μέλλον της Κύπρου.
